Yıldırım, Paratoner ve Korunma

Yıldırım, Paratoner ve Korunma

Demokrat Mühendisler, son zamanlarda meteorolojik değişimler sonucunda artan yağmur ve yıldırımdan kaynaklı hasarlar ile ilgili açıklama yaptı. Açıklamada yıldırımdan korunma için kullanılan tesisat ve cihazların görevleri ile kamuoyunda doğru bilinen yanlışlara, bilgi sahibi olmadan kamuoyunu yanlış bilgilendirmeleri önlemeye yönelik bilgilendirme metni hazırladı.

Günümüzde; enerji yüklü bulutların oluşturduğu yıldırımların boşalmalarını önleyecek hiçbir teknoloji bulunmamaktadır. Yıldırımdan en az veya hiç etkilenmemek için gerekli bilimsel çözümleri uygulayarak zararlarından kurtulabiliriz.

Binalara veya binaların yakınına (veya yapılara bağlı hizmet tesisatlarına) isabet eden yıldırımlar; insanlar, binalar, yapılar, yapıların içindekiler ve hizmet tesisatları için tehlikelidir.

Yıldırımdan korunma için; Korunma ihtiyacı, korunma tedbirlerinin yerleştirilmesinin ekonomik faydaları ve yeterli korunma tedbirlerinin seçimi risk yönetimi usullerine göre yapılmalıdır. Bu konuda TSE (Türk Standartları Enstitüsü) tarafından Türkçe olarak yayınlanan –TS EN 62305 standardı kullanılmalıdır.

Son zamanlarda artan yıldırım kaynaklı hasarlar bu alanda doğru bilinen birçok yanlış uygulamayı önlemek için Demokrat Mühendisler olarak kamuoyunu doğru bilgilendirmek görevimizdir.

1. Yıldırımdan korunmak için paratoner tesisatı ve parafdurdan bahsedilmektedir? Bunlar nedir? Paratonerler tesisatı: Yıldırımı oluşturan (Aşırı) Yüksek Geriliminin güvenli bir şekilde toprağa boşalmasını sağlamak için kullanılır. Bu bakımdan yıldırımsavar değil, yıldırımçekerdir. Parafudr ise toprağa inen yıldırımın etkilerinden elektronik cihazları etkilenmemesi (korunması) için kullanılır.
2. Paratoner tesisatı varken parafudr kullanmak gerekir mi?

Binada paratoner tesisatı varsa oluşan yıldırım boşalmaları aynı zamanda elektrik tesisatını da negatif olarak etkilediğinden elektronik cihazlar da etkilemekte, bozulmalara neden olmaktadır. Elektronik cihazlarımızı yıldırım etkilerinden korumak için parafudr kullanmamız da zorunludur. Diğer bir anlatım ile Binaları yıldırımdan korunmak paratoner tesisatı kullanılırken, yıldırımın boşalması sırasında elektrik/elektronik cihazların da zarar görmemesi için parafudr isimli aşırı gerilim koruma ekipmanlarının da kullanılması gerekir.

3. Sesini duyabildiğiniz kadar yakınlara düşen yıldırım bize zarar verbilir mi?

Yıldırım darbesi toprağa düştüğü yerin 2 km kadar çevresinde etki yaratabilir. O nedenle 2 km çapında bir alanda düşen yıldırım darbesi topraktan yayılım yoluyla yapıdaki elektronik sistemlere zarar verebilir.

4. Her binaya/yapıya bir paratoner tesisatı yapmak gerekir mi? :

Bina ve çevresine “Risk analizi” yapılmadan tesis edilecek paratonerler fayda beklerken hasara sebep olabileceği gibi, gereksiz bir yatırım olarak israfa da yol açabilir. Bu durumda tüm binalara, kreşlere, camilere, okullara ve yurtlara risk analizi yapılmadan, gerekli midir, değil midir, gerekliyse hangi seviyede bir koruma gereklidir şeklinde hesap yapmadan paratoner konulması zorunluluğundan vazgeçilmelidir.

5. Bina/Yapıya konan aktif paratonerler ne kadar alanı korur? :

Aktif paratonerler tüm yapıyı ve çevresini 200 m’ye kadar koruduğu iddia edilmektedir. TS EN 62305 standardına göre aktif paratonerler basit yakalama uçları olarak kabul edilirler ve koni biçiminde tepe açısı ortalama 45° olan bir alanı koruyabilirler. Yani binanın yüksekliği kadar yarıçapta yeri koruyabilir. Bu da çoğu bina için yetersizdir.

6. Çelik binalara, çelik konstrüksiyonlu binalara da paratoner tesisatı yapmak gerekir mi?

Bu tip yapılar doğal yıldırımdan korunma sistemi olarak görev yaparlar ve konulan paratonerler gereksiz bir yatırımdır.

7. Aktif paratonerlerin Uluslararası standartı varmıdır?

Fransa’da Ulusal standardı vardır. Ülkemizde aktif paratoner adıyla pazarlanan IEC ve EN standartlarında bulunmayan ESE tip paratonerlerin birkaç ülkede yerel standartı vardır. Ancak bu standartlar uluslararası nitelikte değildir. Bizde Fransa’nın NFC standartı geçerli olmadığı gibi Fransa’da da TSE geçerli değildir. Fakat her iki ülkede de EN standartı geçerlidir. Aktif paratonerlerin için yayınlanan TSE standartı sadece ESE tipi paratonerlerin deney standartıdır. Aktif paratonerlere yönelik bir standart bulunmamaktadır.

8. Hangi paratoner sistemi ucuzdur?

Aktif paratoner görece ucuz ve pratik,  Faraday kafesi ise pahalıdır: Eğer TS EN 62305 standartında belirtilen doğal yıldırımdan koruma sistemleri etkin bir şekilde kullanılırsa sistem pahalıya malolmaz.

9. Parafudr pahalımıdır?

Evet parafudr olarak tabir edilen iç yıldırımdan korunma sistemleri sigorta ve kaçak akım rölelerine kıyasla daha pahalıdır. Ancak elektronik cihazların bedeli ile kıyaslandığında önemsiz kalmaktadır.  Yıldırımların bimnalara düşmesi sonucu yangınlara yol açmakta, can ve mal kaybına, hatta büyük hasarlara yol açmaktadır. Binaların elektrik tesisatı doğru projelendirmeli, uygulaması da bu projeye uygun olarak yapılmalıdır. [Örneğin hem ana dağıtım panosunda hem de dağıtım panolarında parafudr kullanılması elektronik cihazları besleyen prizlerinde korumalı (bir çeşit parafudr içeren) prizler (piyasada surge arrester ismi ile satılan) ile beslenmesi önerilir.)]

Binalara yıldırımdan korunmak için paratoner tesisatı yapmadan önce binalara  TS EN  62305-2 standardına göre risk analizi yapılması, binaların risk seviyesi belirlenmeli ve buna göre koruma yöntemi seçilmesi gereklidir.

Risk Analizlerini kimler yapabilir?

Risk analizleri yetkili Elektrik Mühendisleri tarafından yapılabilir. Yıldırımdan korunma ile dış ve iç yıldırımlık tesisatı bir mühendislik projelendirme işidir.

Yağmurlu havalarda oluşan yıldırımın zararlı etkilerinden korunmak, can ve mal güvenliği için nasıl davranmamız gerektiği yönündeki bilgilendirmemiz de aynı tarihli diğer bilgilendirmemizde sizlerle paylaşılacaktır.

Demokrat Mühendisler olarak; toplumun Can ve mal emniyeti açısından mesleğimiz, meslek alanımız ve toplumsal duyarlılığımız konusunda kamuoyunu aydınlatmak ve bilgilendirmeyi kamusal bir görev olarak kabul ederiz.

Yıldırımlı Havalarda Nasıl Davranmalıyız?

Küresel iklim değişikliği nedeniyle atmosferik etkiler ve geçiş süreci çok kısalmıştır. Bu değişikler ise beklenmedik anlarda artan yağmur ve yıldırım düşmesine neden olmakta, can ve mala zararlar vermektedir.

Açık Arazide isek;

1. Sığınabileceğiniz bir bina veya otomobil, minübüs, otobüs gibi kapalı ve korunaklı araç arayınız.
2. Mağaralar, kuru hendek ve arklar, vadiler, kanyon veya en az boyunuzla aynı yüksekliğe sahip alçak ağaç kümeleri arasındaki boşluklar sığınabileceğiniz en güvenli yerlerdir.
3. Bisiklet, motosiklet, traktör gibi üstü açık araçlara binmeyin ve uzaklaşınız.
4. Bulunduğunuz yerdeki en yüksek cisimden uzak durunuz. Arazide yüksek nokta oluşturarak yıldırımın sizin gövdeniz üzerinden boşalmasına neden olmayınız.
5. Çevrenizde dağınık şekilde birden çok ağaç bulunuyorsa, en yakınınızdaki ağaca, o ağacın yüksekliğinin iki katı kadar uzaklıkta bir yerde başınızı dizlerinizin arasına koyarak yere çömeliniz.
6. Grup halindeyseniz, bir birinizden en az 1.5 m uzakta durunuz.
7. Asla tek başına duran bir ağacın altına girmeyiniz.
8. Dağda ağaçlık alandan daha yüksekteyseniz, hemen ağaçlık alana ininiz.
9. Kamp araç ve gereçleri, balık oltası, golf sopası, kazma ve kürek gibi metal cisimleri elinizde bulundurmayınız.
10. Dağ ve tepelerin doruklarından, açık alanlardan, tel örgülerden, tren yolundan, metal çamaşır iplerinden, açık sundurma ve barakalar ile her türlü elektrik iletebilen cisimlerden kaçınınız.
11. Yerle metal bir ekipman ile ilişkili olan traktör veya saban gibi alet ve araçla çalışmayı Tel örgü, telefon ve elektrik hatları, metal boru döşenmesi, ray ve çelik yapılardaki çalışmanızı durdurunuz.
12. Yüzüyor veya su yüzeyindeki bir kayıkta bulunuyorsanız, sudan derhal çıkınız, kayığı terk ediniz. Nehir, göl ve benzeri sulardan uzak durunuz.

Bina İçinde isek;

1. Bahçe ve balkonunuzdaki hafif eşyaları ve taşınabilir metal araçları içeriye alınız. Çamaşır ipindeki çamaşırları toplamaya kalkışmayınız.
2. Pencere ve kapıları kapatınız. Yıldırım darbesi sizi açık pencereden girerek de çarpabilirsiniz.
3. Kapatılamayan kapı ve pencerelerden, soba, ocak ve şöminelerden,radyatörlerden, metal borulardan, lavabo ve küvetten, fişi prize takılı elektrikli ev aletlerinden uzak durunuz.
4. Banyo yapmayınız, duş almayınız. Elle bulaşık yıkamayınız. Metal su tesisatından uzak durunuz.
5. Açık kaplardaki yanıcı ve parlayıcı maddelerden uzak durunuz.
6. Fırtına anında çok gerekmedikçe telefonla konuşmayınız, kablolu televizyon seyretmeyiniz. Elektronik ev aletlerinin fişini çekiniz.
7. İnsan vücuduna yakın tutulan saç kurutma makinası, tıraş makinesi gibi elektrikli aletleri de asla kullanmayınız veya tamir etmeye kalkışmayınız.
8. Evlerinizde/işyerlerinizde seçilen bazı prizlere priz şeklindeki iç yıldırımlık malzemesi kullanınız.

Motorlu araç içinde isek;

1. Eğer seyahatteyseniz taşıtın içinde kalınız. Üstü kapalı otomobiller yıldırımdan korunmak için bulunulabilecek en güvenli yerlerden biridir.
2. Araç üzerine yıldırım düşmesi durumunda paniğe kapılmayınız. Araçtan inerken araçtan zıplayarak ve araç gövdesine temas etmeden ayrılınız.
3. Gök gürültülü fırtına geçene kadar aracınızı yolun kenarında güvenli bir yere (Park alanı, emniyet şeridi gibi) çekiniz. Aracınızın üzerine ağaç devrilmemesine, sel sularına kapılmamaya ve olası bir trafik kazasına neden olmamaya dikkat ediniz.
4. Fırtına sonrası, yolun yüzeyi sudan görülemiyorsa o suya asla girmeyiniz.

Tüm bu önlemlere rağmen yıldırım düşmesinden etkilendinizse en yakın sağlık kurumuna veya 112 nolu Acil Çağı Merkezinden yardım isteğinde bulununuz. Mutlaka sağlık kontrolünden geçmeden kendi başınıza karar vermeyiniz.

Demokrat Mühendisler Ankara

04.10.2018